~ liefde houdt niet op waar leven eindigt ~
De 4 rouwtaken – de werkelijkheid van het verlies onder ogen zien | de pijn van het verlies aanvaarden en ervaren | je aanpassen aan de nieuwe situatie | herinneren en weer leren genieten – hoeven niet persé in chronologische volgorde te verlopen, maar kunnen tevens synchroon naast elkaar lopen of in een willekeur zich aandienen. Rouwen doe je niet alleen maar samen en de duur van ieders rouwproces is anders.
Vanaf 26 november wist ik gevoelsmatig dat mijn papa’s levenseinde nabij was na een nachtelijke bezoekje aan de SEH.
Ik was in die week samen met mijn neef de uitvaart van mijn tante aan het regelen, dus konden mijn man en ik die zondag 24 november niet met papa op onze wekelijkse koffie date. Dat begreep hij helemaal.
Zondag 1 december schrikken mijn man en ik. Het lopen achter de rollator, ging tergend langzaam. Met een hollere blik in zijn ogen, dronk hij zijn cappuccino op en was een gesprekje voeren niet zoals we gewend waren.
En toen ging het ineens heel snel achteruit. Een telefoontje van het verzorgingshuis dat hij niet meer zelfstandig kon zitten en eten, zorgde ervoor dat direct een spoedafspraak met de arts werd gemaakt.
Er werd in overleg met mama, mijn zus en ik – op advies van de arts – besloten om in het ziekenhuis extra vocht toe de dienen via een infuus. Maar zijn lichaam was al te verzwakt dat dit niet meer het beoogde effect had. Papa wist het ook, hij gaf mama kusjes en met tranen in zijn ogen wilde hij me nog zoveel vertellen, maar daar had hij de kracht niet meer voor. Dus ging hij terug naar zijn vertrouwde omgeving in het verzorgingshuis, waar de familie ‘s-avonds afscheid van hem heeft kunnen nemen.
Wij hadden als gezin – op zijn wens – besloten om hem niet als kastplantje te laten leven.
Na een heel gedoe rondom het überhaupt kunnen geven van de gewenste sedatie – want ook al heb je alles rondom euthanasie vastgelegden in zulke acute gevallen heb je er helemaal niks aan – werd donderdagnacht de eerste sedatie toegediend.
Papa werd rustig en wij hadden besloten om allemaal thuis te gaan slapen. Ik gaf hem een dikke kus en wenste hem een goede reis en dat hij snel weer met Max (🐶) mocht gaan wandelen.
Tijdens de vroege vrijdagochtend eerst nog de laatste zakelijke dingen geregeld voor mijn praktijk, daarna gingen we naar papa en hebben we tot rond 18:30 uur bij hem gewaakt. We zagen de achteruitgang, maar hij was rustig en had geen pijn. Een kus, een knuffel en een welterusten gaf ik hem voor mijn vertrek.
Die vrijdagnacht sliep ik zelf heel onrustig. Ik was vaak wakker en voelde spanning in mijn hele lichaam, in mijn hoofd spookte het of en wanneer mijn telefoon zou gaan.
Zaterdagochtend 7 december stond ik om 07:30 uur op en tijdens mijn ochtendroutine, realiseerde ik me dat ik een dag niet naar het toilet was geweest. Na het ontbijt verzorgden we alle beestjes voordat ik weer naar papa zou gaan.
Om 08:57 uur sprak ik met mama af om haar op te halen om samen weer naar papa toe te gaan.
En dan vlak voor vertrek om 09:08 uur ging weer de telefoon – het telefoonnummer van het verzorgingshuis – en wist ik dat papa zijn laatste adem had uitgeblazen. Iets voor 08:00 uur had zijn ziel zijn lichaam verlaten.
En ondanks dat je weet dat het overlijden er aan staat te komen, op het moment dat ik het echt te horen kreeg, werd ik overspoeld door intens verdriet en voelde het alsof de grond onder me vandaan zakte. In het bijzijn van mijn man en onze beestjes heb ik enorm gehuild en kwamen zij me troosten.
Vanaf dat moment bevond ik me in een achtbaan. Mama en mijn zus werden door mij telefonisch ingelicht, diverse appjes werden naar familie en vrienden verstuurd.
Op weg naar het verzorgingshuis kwam dan mijn praktische kant naar boven, om alvast het overlijden te melden bij de uitvaartverzekering, zodat de uitvaartbegeleider ingeschakeld kon worden.
Papa lag er rustig bij, precies zoals ik me hem herinner als hij thuis in zijn stoel lag te slapen. De schouwarts was al geweest en toen was het wachten op de uitvaartonderneming, zodat papa overgebracht kon worden naar het uitvaartcentrum.
Rond 11:00 uur waren de dragers er en hielp ik mee om papa over te dragen op de brancard. Een laatste kus en aai over zijn bol, voordat we hem met z’n allen inclusief het personeel van de afdeling begeleiden naar de rouwauto. Lopend naar de auto toe, zijn mijn emoties hevig en is de rest in een waas. De realisatie dat mijn papa er nu echt niet meer is op deze wereld, gaf mij letterlijk hartezeer 💔
Mijn man, mijn dochter, mama, mijn neef, mijn zus en ik gaan samen naar ons ouderlijk huis. Daar lunchten we samen en werden er fijne en grappige herinneringen aan mijn papa opgehaald.
Aangezien ik vanaf januari 2024 begonnen was met de voorbereidingen van de uitvaart van mijn papa, hebben we die zaterdagmiddag zijn levensverhaal volledig gemaakt en de definitieve muziek uitgekozen. We spraken af om maandag 8 december de foto’s samen uitzoeken en de bloemen regelen.
Ik had besloten om mijn papa te gaan verzorgen. Daar later dus meer over.
De foto voor op de kist en 2 kleinere exemplaren voor mijn zus en ik, lagen al klaar bij de HEMA en die werden door ons opgehaald op weg naar huis.
Thuis aangekomen, komt en gaat het verdriet en het gevoel van gemis.
Ik ben ook bang, bang dat ik vergeet dat papa er niet meer is. Dat geeft me een onnozel / dom gevoel. Mijn hoofd zegt dan dat ik niet zo stom ben om dit te vergeten.
Alle emoties, gedachtes en (fysieke) gevoelens mogen er voor mij zijn. Ik geef ze de aandacht en ruimte waar op dat moment behoefte aan is. Het geeft me daarna een gevoel van opluchting van “hè hè dat is er uit!”
Die avond heb ik een brief aan mijn papa geschreven op de achterkant van een foto van hem en Max. Deze brief zal ik tijdens de verzorging in de binnenzak van zijn kostuum steken. Die gaat mee op reis, dit is ons geheimpje.
Zondagochtend om 10:00 uur hadden we de afspraak met de uitvaartbegeleider. Aangezien alles al geruime tijd was voorbereid, was het een heel fijn gesprek. Daarna hebben we samen geluncht.
Zondagmiddag – weer heel praktisch om ruimte te maken voor iemand anders – zijn mijn man, mijn dochter, mijn neef en ik papa’s kamer gaan leegmaken in het verzorgingshuis. Dit ging heel vlotjes. Eén van de bewoonsters – werd heel emotioneel en we hebben voor vertrek nog een aantal medebewoners gedag gezegd.
Dit was zo’n definitief moment. Want onze wekelijkse koffie date met papa op zondagochtend dat is er niet meer. Ik was verrast dat ik rustig was tijdens het leegmaken van de kamer, waar mijn papa toch 10 maanden gewoond heeft.
Maandagochtend gingen mijn mama, mijn zus en ik een bloemstuk voor op de kist met bijbehorend boeket uitzoeken. En daarna hebben we de selectie van foto’s gemaakt. Dit ging gepaard met een lach, een traan en af en toe een brok in mijn keel.
Maandagmiddag ben ik bij het uitvaartcentrum mijn vader gaan verzorgen. Vlak ervoor voelde ik me ontzettend zenuwachtig. Mijn man was meegegaan voor emotionele steun.
De verzorging van mijn papa was heel mooi en we hebben ook grapjes gemaakt tijdens het aankleden. Toen we klaar waren en ik hem een laatste aai over zijn bol – ik vond zijn stekeltjes altijd zo zacht aanvoelen – en hem de allerlaatste kus op zijn voorhoofd gaf, kwamen even hevige emoties los. Bewustwording dat dit het laatste fysieke contact was dat ik met hem zou hebben. Daarna werd hij in zijn kist gelegd en hebben we samen de kist gesloten. We kregen een moment alleen om nog afscheid te nemen en ook dat moment viel enorm zwaar en tegelijkertijd was ik ook enorm dankbaar dat ik dit nog voor hem heb mogen doen.
Mijn man had tijdens de verzorging mooie foto’s gemaakt, dat wilde ik graag vastleggen als herinnering aan dit bijzondere en mooie moment.
Dinsdagochtend om 09:00 uur staat het gesprek met de spreekster gepland. Ondanks dat ik goed geslapen heb, ben ik heel erg moe.
Er werd tussendoor nog een oud zeer geraakt door een bepaalde situatie, maar dat heb ik omwille van mijn papa losgelaten. Daar was niet het moment voor om iets mee te doen.
Dinsdagmiddag heb ik de foto’s voor de presentatie bewerkt en naar de spreekster gestuurd. Fysiek heb ik met name last van sputum en ik heb het steenkoud. In de TCM staat dit voor abnormale emotionele activiteiten, en dat is nu niet wereldvreemd.
De woensdagochtend dacht ik te gaan poetsen, maar in plaats daarvan werd het met een dekentje op de bank. Na een paar uurtjes daar geslapen te hebben, zijn we boodschappen gaan doen.
Donderdag – de dag voor de uitvaart – in de ochtend eerst ontbeten en daarna de was gedaan en het huis gepoetst. Poetsen is voor mij altijd therapeutisch met muziekje erbij. Sommige muzieknummers maakten weer emoties los en de beestjes kwamen me op dat moment weer troosten.🩷
Donderdagmiddag hielp ik mijn dochter en een vriendin van haar mee met wafeltjes bakken zoals zij dat ook met haar opa altijd deed. Een fijn moment van herinneringen.
Donderdagavond ging ik mijn kleding passen die ik besteld had voor de uitvaart. Rond 19:00 uur plofte ik neer op de bank. Ik merkte dat ik het naar bed gaan aan het uitstellen was.
Vrijdag 13 december – de dag van de uitvaart, waar ik als een berg tegenop zag. Om 08:30 uur ging de wekker, maar aangezien ik ieder uur van de klok had gezien, mijn spieren verkrampt aanvoelde en ik hoofdpijn voelde opkomen, bleef ik nog even in bed liggen.
Om 09:00 uur toch maar uit bed, ontbeten en de beestjes gaan verzorgen. Daarna mijn nagels gelakt in een vrolijk kleurtje en toen me klaargemaakt met UB40 op de achtergrond met “don’t break my heart”. Met buikpijn stapte ik de auto in om mama op te halen.
De afgelopen dagen al veel appjes, berichtjes, kaartjes en mailtjes gekregen van familie, vrienden, collega’s en bekenden, maar ik merkte dat de realisatie van de situatie er nog niet was – het voelde nog steeds zo onwerkelijk.
De uitvaart was de weergave van hoe mijn papa was, liefdevol, nuchter en met humor. Het was fijn dat er veel mensen samen met ons afscheid kwamen nemen.
En dan is het grote moment daar, het echte laatste afscheid van papa in ons midden. Voor mij voelde dit als afscheid nemen van mijn eerste grote liefde, mijn held, mijn maatje. Intens verdrietig – en ook een beetje boos dat hij er niet meer is – blaas ik hem nog een laatste kus toe en zeg zachtjes “dag papa”.
Op weg naar de koffietafel, neem ik een gevoel van opluchting waar. Ik kan terugblikken op een mooi afscheid, precies zoals papa het zou hebben gewild.
Mijn gezin, mama en mijn neef gaan samen naar ons huis om daar te dineren. Ik voel me oké, maar op een gegeven moment slaat de vermoeidheid toe. Mijn lichaam daarentegen voelt niet meer verkrampt, zoals de afgelopen dagen. En ik heb ook weer warm i.p.v. koud.
De opeenvolgende nachten – die bijna de hele maand december duurde – ben ik klaarwakker tussen 02:00-05:00 uur. Als ik de TCM orgaanklok volg, dan staat dit voor:
Lever – orgaan van kentering, vernieuwing en verandering. Meeste activiteit: 1.00 tot 3.00 uur
Functioneert je lever niet optimaal? Dan kun je dit merken door vermoeidheid en uitputting. Bij een overactiviteit voel je dit rond 1.00 tot 3.00 uur (hierdoor kun je wakker worden en/of niet slapen rond dit tijdstip).
Longen – orgaan van afstand en moed, loslaten, creativiteit en ommekeer
Meeste activiteit: 3.00 tot 5.00 uur
Met de longen ademen we het liefst zuurstof in. De longen staan voor het leven en voor het loslaten. Er zijn veel vormen van loslaten en afscheid nemen. Het moeilijkst is vaak het afscheid nemen van een dierbare door de dood. Zorgen, stress en angst kunnen ervoor zorgen dat je tussen 3.00 en 5.00 uur niet goed kunt slapen en/of wakker wordt.
De eerste zondagochtend zonder papa. Tijdens het ontbijt voelen mijn man en ik ons allebei heel vreemd. Allerlei gedachten spookten door ons hoofd, wat we nog ‘moesten’ doen voordat we op koffie date zouden gaan bij mij papa en dan ‘the reality kicks in’.
In de middag gingen langs bij mijn moeder om avondeten te brengen. Daar hebben we even gezellig zitten kletsen samen met mijn tante.
Wat me fysiek opvalt is dat mijn huid de laatste dagen weer erg onrustig is geworden. Dit fysieke ongemak heeft door de stressvolle omstandigheden extra aandacht nodig en dat krijgt het dan ook.
De eerste dag van de nieuwe week was ik ‘s-middags voor het eerst alleen thuis en stond er verder niks op mijn planning. Ik ben op de bank onder een dekentje gaan zitten met een flutromannetje en was ik me ervan bewust dat ik me vreemd voelde, een gevoel wat ik moeilijk kon omschrijven.
Tijdens de overige dagen in die eerste week, zijn er momenten waarop ik plotseling emotioneel werd, ik behoefte had om foto’s van mijn papa te bekijken en ik merkte ook dat ik meer trek had in comfort food. De vermoeidheid neem ik waar en las bewust een powernap in overdag.
Mijn darmen zijn een paar dagen van streek geweest. Enerzijds wist ik dat mijn veranderd eetpatroon hier ten grondslag slag aan lag, en vanuit een ander perspectief gekeken betekent dit tegelijkertijd dat het zorgt voor een ‘bevrijding’, voor een ‘loslaten’ van opgebouwde spanningen dat wordt veroorzaakt door een ‘uit alle macht vasthouden aan’.
De vrijdagmiddag – exact een week na de uitvaart – ben ik naar het wellness centrum gegaan om mijn lichaam en geest te laten ontspannen. Tijdens de massage was het duidelijk hoe gespannen mijn lichaam was en de massage voelde deze keer anders dan anders.
Aangezien mijn papa de kracht niet meer had om bepaalde dingen uit te spreken, zijn mijn man en ik op maandag 23 december naar een medium gegaan. Tijdens dit gesprek werden voor mij een aantal zaken bevestigd.
Daarna ben ik toch voor mijn onrustige huid toch even bij de huisarts geweest. Voor nu blijf ik werken met bijenwas, want dat kalmeert en verzacht mijn huid.
De eerste kerstdagen zonder papa waren minder emotioneel dan ik had verwacht. We wisten dat hij er dit jaar sowieso niet bij zou zijn, dus die ene lege stoel was al een feit. Daarnaast was er ook de lege stoel van mijn overleden tante, die twee weken voor mijn papa overleden is. Beiden zullen altijd worden gemist.
13 dagen na het overlijden van mijn papa en ik heb voor het eerst weer een goede nachtrust gehad.
20 dagen na het overlijden en heb ik de benodigde administratieve taken gedaan voor het einde van het jaar, en verder had ik de puf niet om andere zaken op te pakken. Ik merkte dat ik mezelf niet tot sporten kon bewegen. Ik was niet moe, maar ook niet fit.
23 dagen na het overlijden en ik voelde me grieperig, mijn eetlust was er wel totdat het op het bord lag, mijn hart klopte onrustig, mijn ademhaling was kortademig, ben rillerig en heb hoofdpijn. Om 19:00 uur lag ik al in bed met een extra dekentje en na een bodyscan ben ik in slaap gevallen.
25 dagen na het overlijden is het nieuwjaarsdag. We zijn in de middag naar mama gegaan, wat voor ons al jaren een traditie is, maar zo anders dat het nu voelde.
Gedurende de eerste dagen van januari stonden in het teken van administratieve zaken afwikkelen en beetje al uitzoeken van papa’s spullen. Waren er kortere momenten van verdriet en werd ik pas wakker rond 05:15 uur. Als ik de TCM orgaanklok volg, dan staat dit voor:
De dikke darm – het orgaan van acceptatie en loslaten. Meeste activiteit: 5.00 tot 7.00 uur
Gisteren – dag 28 na overlijden – bij het weerzien van een foto van papa in zijn wielren outfit, ontstaat er zo’n zelfde glimlach als de zijne op mijn gezicht en voel ik trots dat jij mijn papa bent. Zoals daar afgebeeld blijf je in mijn herinnering en voel ik warmte door mijn lichaam heen stromen. Lieve papa, jij hebt voor altijd een grote plek in mijn hart 🫶
Als ik terugkijk op de afgelopen periode, waren er dagen dat het gemis groter was dan op andere dagen met bijbehorende emoties. Dat zal voorlopig ook nog wel aanhouden. Ik me vaker even terugtrok in mijn eigen bubbel, even een moment voor mij alleen, een boekje lezen, een Power Nap of muziekje luisteren. Is nu mijn energieniveau bijna weer zoals het was, mijn huid is iets rustiger geworden en kijk ik er naar uit om vanaf morgen mijn werkzaamheden weer op te pakken.
Tot slot ben ik enorm dankbaar voor alle lieve berichtjes via diverse kanalen, kaartjes, bloemen, gesprekken, luisterende oren en knuffels die ik tot nu toe heb mogen ontvangen van mijn gezin, familie, vrienden, kennissen en zelfs voor mij onbekenden die verbonden waren met mijn papa. Deze steun heeft mij heel veel goed gedaan, want rouwen doe je samen.
